Okyanusum.com Din, Bilim, Sufizm
Havva’dan Adem’e X Kromozomunun Garipligi İnsanoglunun kökeninin arastırılmasında DNA (deoksiribonükleik asit) molekülü yapıtası olma özelligiyle büyük bir öneme sahiptir.
Bu nedenle, DNA zincirlerinden olusan kromozomlar, özellikle cinsiyeti belirleyen kromozomlar, bilimsel arastırmalar için en önemli materyallerdendir.
Kadınlar ebeveynlerinden gelen toplam iki X kromozomuna (XX) sahipken, erkekler annelerinden gelen bir X, babalarından gelen bir Y kromozomuna (XY) sahiptir. X ve Y kromozomları birbirlerinden oldukça farklıdırlar.
Sadece erkeklerde görülen Y kromozomu birçok genetikçinin özel arastırma alanı içine girmektedir.
Çünkü babadan ogula neredeyse degismez bir sekilde aktarılmaktadır. Yapılan arastırmalara göre su an yeryüzünde yasayan tüm erkeklerin Y kromozomları
50.000-60.000 yıl önce yasayan atalarının Y kromozomuyla %99,99’dan daha fazla bir benzerlik tasımaktadır.
Geri kalan küçük fark ise insan türünün gezegen üzerine yayılma tarihleriyle ilgili bilgiler vermektedir [1-4].
Otozomal kromozomlar ve cinsiyeti belirleyen X, Y kromozomları
Elektron mikroskobuyla elde edilen görüntüler incelendiginde, X kromozomunun dıs görünüs olarak otozomal yani insanın üremeyle ilgisi olmayan ve
diger özelliklerini belirleyen kromozomlara benzedigi saptanmıstır.
Buna karsın Y kromozomu, otozomal kromozomlardan tamamen farklıdır. X ve Y kromozomları yapısal olarak birbirlerinden çok farklı olmalarına ragmen, hücre çekirdeginde bulunan 22 çift otozomal kromozomlar sekil olarak birbirleriyle uyum içindedirler.
Y kromozomu yapısal olarak X’den küçüktür ve X’in tasıdıgı genlerden 2000 ile 3000’den daha az sayıda gen tasımaktadır. [1,4].
X ve Y’nin geçmisteki tek bir atadan gelen ve birbirleriyle uyumlu bir çift otozomdan evrimlestigi ileri sürülmektedir.
Fakat sonradan Y kromozomu olarak adlandırılacak bir otozomun küçük bir parçasında kendiliginden meydana gelen mutasyon, bu otozoma sahip embriyonun erkeklik karakteri kazanmasına neden oldugu düsünülmektedir.
Bu da Y kromozomunun üretkenlik gücünü etkileyen genlere sahip oldugu anlamına gelmektedir.
Böylece bu genlerin eksikligi veya kusurları saptanarak, kısırlıgın nedenleri belirlenebilir ve yeni tedavi yöntemleri uygulanabilir.
Y kromozomunu olusturan DNA’nın önemli bir kısmı kullanılmayan DNA’dan olusmaktadır ve Y kromozomunun %95’ini olusturan bu bölgenin X kromozomunda esleri bulunmaktadır. Bu da Y’nin X orijinli oldugunun bir göstergesidir [1,5]. Bunun yanı sıra, Y kromozomu üzerinde
meydana gelen büyük ölçekli yıkımların, X kromozomu üzerinde meydana gelecek degisimlerle telafi edilebildigi bilinmektedir.
Y kromozomunun cinsiyet belirlemenin ötesinde çok daha önemli bir özellige ve etkiye sahip bir kromozom oldugu yani Y kromozomunun çok daha fazla bilgiyi içerdigi düsünülmektedir.
Yapılan arastırmalara göre Y kromozomu 300 milyon yıllıkbir süreçte erkek cinsiyetini devam ettirmek için gerekli genleri korumaktadır. Son zamanlarda yapılan arastırmalar ise bu zaman diliminin 6 milyar yıl oldugunu düsündürmektedir.
Bu sonuç Y kromozomunun zaman içinde mevcut bilgilerini korudugu anlamına gelir.
Genetikçiler 1990 yılında erkeklik karakterini belirleyen Y kromozomu üzerindeki bölgeyi belirlediler ve bölgeye SRY (Sex Determining Region-Cinsiyeti Belirleyen Bölge) adını verdiler. SRY tarafından kodlanan proteinler, çesitli kromozomlar üzerindeki genleri aktiflestirerek testis olusumunu saglamaktadır.
Testislerde üretilen testestoren ve diger maddeler ise erkeklik ilgili karakterlerin olusumunu saglamaktadır. Bilindigi üzere, Y kromozomu SRY geni civarında X üzerindeki karsılık gelen kısımlarından farklıdır. X ve Y kromozomları arasındaki diger kısımlar ise ilerledikçe daha az farklılıklar göstermektedir.
Y kromozomu X kromozomuyla çok az bir benzerlik gösterse de bu iki kromozomun uç kısımları mayoz sırasında yan yana gelir ve sanki es yapılarmıs gibi parça degisimi yaparlar. Son zamanlarda yapılan bir çalısmada, Y kromozomunun X kromozomuyla DNA degis tokus yapma yetenegini kaybettigi saptanmıstır.
Öncelikle de SRY geni çevresindeki bir DNA bölümünün bu yetenegi kaybettigi bulunmus ve bunun zamanla yayılarak kromozomun çok büyük bir kısmına yayıldıgı ileri sürülmüstür. Baska bir deyisle, Y kromozomunun bozularak geriledigi, X kromozomunun bozulmadan kaldıgı söylenebilir. X üzerindeki eslerinden farklılasmaya baslayan Y genleri en çok farklıl
asmıs gen grubunu olustururlar [1].
İnsanlar ve genetik olarak en yakın olan canlılar arasındaki en temel benzerlikler ve farklılıklar incelenmis ve en fazla benzerlik gösteren vücut dokusunun beyin, en az benzerlik gösterenin ise testis dokusu oldugu tespit edilmistir [6].
Genlerin cinsiyetler arasındaki bilissel farkları da etkileyebilecegi arastırmalar sonucunda gösterilmistir. Y kromozomu zaman içinde erkekligi tanımlayıcı özelliklerden sorumlu genlere sahiptir.
Genetik olarak daha zengin olan X kromozomu ise renk körlügü, kas gelisimi ve iki yüzden fazla zihinsel islevlerden sorumludur. Ayrıca beynimiz X baglantılı bozukluklara karsı savunmasızdır ve Y kromozomu bu bozuklukları giderici özelliklere sahip degildir.
Kısacası, X kromozomunun zihinsel islevleri etkileyen genlere sahip oldugu ve zekânın anneden çocuga geçtigi üsünülmektedir. Ayrıca tarih boyunca insanlarda en hızla evrimlesen ögenin zihinsel islevlerle ilgili olduguna da dikkat edilmelidir
X ve Y kromozomları, beynin yapısı ve isleyisi üzerine de çok çesitli etkilere sahiptir. Özellikle hormonlardan sorumlu hipotalamus bölgesi bu baglamda iki cinsiyet arasında pek çok farka sahiptir. Örnegin, bu bölgedeki çiftlesme davranıslarından sorumlu kısım, erkeklerde daha fazla bir hacme ve dolayısıyla daha fazla hücreye sahiptir. Biyolojik saatler ve dogurganlık döngülerden sorumlu kısım ise erkek beyninde küre biçimindeyken, kadın beyninde daha uzun bir yapıdadır. Ancak hücre sayısında bir farklılık yoktur.
Yapılan arastırmalar bu biçimsel farklılıgın beynin ilgili diger bölgeleriyle iletisiminde farklılıklar olusturacagını düsündürmektedir [8,9].
Kromozomlara baglı olarak beynin yapısı, isleyisi ve diger kısımlarıyla olan iliskisi göz önüne alındıgında, hikmetin [bilgelik, (ng.wisdom)] XX kromozomu ile açıldıgı ve gelecek nesillere yine XX kromozomlarıyla aktarıldıgı söylenebilir.
Kaynaklar
[1]Karin Jegalian, Bruce T.Lahn, Why the Y is So Weird, Scientific American, February 2001, 42-47.
[2] Doris Bachtrog, Brian Charlesworth, Towards a complate sequrnce of the human Y chromosome, Genome Biol., 2001, 2(5).
[3]Hungtington F.Willard, Tales of the Y chromosome, Nature, Vol423, 2003, 810-813
[4]Zeynep Tozar, Y Kromozomuyla Geçmisin zinde, Bilim ve Teknik, Ocak 2005, Syf 60-64.
[5]Charles A.Tilford, Tomoko Kuroda-Kawaguchi, Helen Skaletsky, Steve Rozen, Laura G.Brown, Michael Rosenberg, John D.McPherson, Kristine Wylie, Mandeep Sekhon, Tamara A.Kucaba, Robert H.Waterson, Davis C.Page, A physical map of the human Y chromosome, Nature, Vol 409, February 2001, 943-945.
[6]Deniz Candas, Sempanze Genomu, Bilim ve Teknik, Bilim ve Teknik, Ekim 2005, Syf 28-29.
[7] Aysenur Akman, Degerlendirilmis X kromozomu, Bilim ve Teknik, Kasım 2005, syf 46-47.
[8] http://faculty.washington.edu/chudler/heshe.html
[9]nci Ayhan, Cinsiyet ve Beyin, Bilim ve Teknik, Mayıs 2007, Syf.89.
