Hapsız Bir Antidepresan

Rachel Force Kuzey Carolina Elon Universitesi’ndeki sınıfında dolanırken mavi bir saç bağı ve bel çantası ile gösteriş yapıyor. Bu ikili aslında alında belirli konumlara düşük seviyeli elektrik akımı dağıtan bir cihazın aksesuarları. Force davranışsal nörobilim dalında bir yardımcı profesör ve ayrıca transkranial doğru akım uyarımı (tDCS) ile yapılan kendi deneyininde subjesi.Cihazla yaptığı bir kaç seanstan, Force derin değişiklikler gördü.

”Genellikle daha az kaygılı hissetttim”  diyor.

Force kendini tDCS öncesinde ürkmüş olduğu sosyal durumlarda daha doğal ve dışadönük hissetti. Ayrıca kaygısını azaltmaya yardım etmesi için bir antidepresan da aldı, fakat ”aslında tDCS davranış kalıplarımı değiştirdi” diyor.

Cihaz küçük bir miktar akım veriyor, o kadar küçük ki, insanların çoğu onu hissetmiyor bile. Elektrotlar beynin belirli bölgelerini uyarıyor, fakat aslında bir nöronun ateşlemesine yetecek kadar değil. Tersine, ”Bunlar hücre özelliklerini değiştiriyor” diyor tDCS cihazı yapımcısı Soterix’in şef bilimsel görevlisi Abhishek Datta.

Akım hücre zarının kutuplanmasına sebep olacak-ya şişecek yada içindeki negatif yükü azaltacak- ve bir şekilde nöronun bir sinyal ateşleme potansiyelini etkileyecek. Datta, bu potansiyeli değiştirmenin bir darbe yapmaya yeterli olduğunu söylüyor. Bazı çalışmalar tDCS’nin depresyon belirtilerini  azalttığını, kavramayı geliştirdiğini, inme iyileştirmelerinde yardımcı olduğunu ve kronik ağrıları azalttığını gösterdi.

Bu teknik halihazırda Avrupa ve Kanada’da ağrı ve depresyon tedavisi için onaylanmış durumda.

Amerika’da tDCS’ler FDA tarafından klinik kullanım için onaylanmadı, ama benzer cihaz üreticileri  tıbbi iddialarda bulunmadığı sürece bu cihazlar satın alınabiliyor ve araştırmacılar beyni uyarmanın depresyon, ağrı, konuşma yeteneği ve motor problemleri tedavi ettiğini bulmuşken, bunun nasıl çalıştığını ve tam olarak nasıl faydalanılabileceğini tam olarak bilmiyorlar.

Fakat eğer bu soruların cevaplarını bulurlarsa-hastalar ve şirketler için-karşılığı çok tatmin edici olabilir.

Haplara karşı olası avantajları

 Eğer tDCS onaylanırsa ilaçlara cevap vermeyen veya onları alamayan hastaları tedavi edebilir.

Force’u alalım mesela. Çocuğunu emzirirken meme sütü ile etkileşime girmeyen bir antidepresana ihtiyaç duydu. Kendisi için uygun bir tane buldu, fakat özellikle de yaklaşık %12 lik orana sahip, hamilelik esnasında depresyonla yüz yüze gelen bazı kadınlar böyle bir seçeneğe sahip olamayabilirler. Bu kadınlar antidepresan almak istemeyebilirler, çünkü uzmanlar bu tip ilaçların gelişen bir beyni nasıl etkileyebileceğini bilmiyorlar. Fakat aynı zamanda bu kadınlar depresyon hem hamile anneye, hem de bebeğe zarar verebileceği için tedavisiz de bırakılamazlar.

Eğer bunun yerine bu hastalar tDCS’ye döndürülebilirlerse gelişen cenin üzerinde etkisi olmayan, sadece kendi beyinleriyle sınırlı bir depresyon tedavisi kullanabilecektir.Veya en azından kuram budur.

Toronto Üniversitesi’nde psikiyatrik araştırmacı olan Simone Vigod, ”İnsanlar hap olmayan bir şeyin potansiyel avantajlarını daha daha fazla farkediyorlar” diyor.

Vigod, depresyonlu, fakat antidepresan kullanmak istemeyen hamile kadınlar üzerinde tDCS’nin öncü rastgele kontrollü denemesini yürütüyor. Üç hafta boyunca katılımcılar ya 15 seans tDCS (her biri yarım saat süren), ya da, kontrol olarak hizmet edecek yalandan rol yapma prosedürü alacaklar.

Denemedeki 18 katılımcı tDCS seansları devam ederken cenini gözlemlemek için haftada beş gün bir doğum kliniğine geliyorlar. Hemşireler sadece çalışma için veri toplamakla kalmıyor, gerçek şu ki prosedür esnasında cenini gözlemleyip kadına güven veriyorlar.

Çalışmadan elde edilen veriyi gelecek yıl basmayı uman Vigod, ”Biz gerçekten odaksal tDCS’nin nasıl olduğunu göstermek istiyoruz” diyor.”Eğer onun etkili ve ayrıca emniyetli olduğunu gösterdiysek bu kadınların evde kullanabileceği bir şey olacak” diye ilave ediyor.

tDSC’den sadece hamile kadınlar faydalanmayacak. Depresyonlu hastaların %50 kadarı mevcut antidepresan listesine cevap vermede başarısız oldu.

Toronto Üniversitesi’ndeki Temerty Terapötik Beyin Müdahale Merkezi yardımcı yönetmeni Daniel Blumberger, ”Antidepresanlara cevap vermeme konusu büyük, büyük bir problem” diyor.

Depresyon için Eve-Al  Takımı

Blumberger tDCS,  electroconvulsif terapi (ECT) ve takrarlamalı transkraniyal manyetik uyarım (rTMS) içeren beyin uyarım dizilimini çalışıyor. Bütün bu tekniklerin avantaj ve dezavantajları var. tDCS’nin tersine ECT ve rTMS Birleşik Devletler’de depresyon tedavisi için onaylandı.

Blumberger ECT’nin olumsuz tarafının büsbütün istilacılığı olduğunu söylüyor. Hastalar prosedür tutukluğa neden olduğu için kas gevşetici  ve teskin ediciye ihtiyaç duyuyorlar. İlave olarak, eski şöhreti ”şok tedavisi” olduğu için hastalar ondan ürküyorlar.

Diğeri olan rTMS, bir elektriksel alan tetiklemek için bir manyetik alan kullanıyor ve daha az istilacı, fakat eğitimli bir teknisyene gereksinimi olan, kullanışsız ve pahalı bir yöntem.

Blumberger, rTMS ve tDCS kullanımını aldıkları yüksek sayıdaki diğer ilaçlardan dolayı antidepresan alımını önleyebilecek yaşlı yetişkinlerde çalıştı.

Blumberger, ”İşe yaradığı zaman, insanlar minnetar kalıyor, çünkü bu insanlar ya diğer tedavilere cevap vermiyor, ya da bu tedavileri alamıyor” diyor.

Gerçi, rTMS iyi bir izleme kaydına sahipken, tDCS’nin aynı sonuçları vereceğini söylemek zor.

tDCS’nin Blumberger’i, ‘rTMS’den biraz farklı bir hareket mekanizması çalışıyor’. diyor ve yine de ”depresyon için etkili bir tedavi yolu olabilir” diye ekliyor.

Bazı çalışmalar placebo (ilaç yerine verilen etkisiz madde) için tDCS kullanıldığında dikkate değer gelişmeler bulurken, Blumberger’in çalışması sonuçlarda dikkate değer bir fark bulmadı.

tDCS’nin tesiri sorunu yüzlerce hastayı kapsayan geniş klinik deneylerle çözümlenebilir, fakat bilimciler ve üreticiler kesin optimal dozu ve tDCS kullanma ortamını bilmeden bu deneylere kaynak koymak istemediler.

Nasıl çalıştığını bilmemelerine rağmen bir kurama göre depresyonlu insanlarda beynin sol dorsolateral prefrontal korteks bölgesi-çalışan hafıza, karar verme ve sosyal davranışı kapsayan bir bölge- depresyonlu olmayanlara göre daha az aktiftir.

Soterix CSO’su Datta, ”Kafatasının bu bölgesine bir pozitif elektrot veya anodal elektrot yerleştirildiğinde bölge daha uyarılgan olup depresyonu azaltabilir” diyor.

”Biz sağ beyin bölgelerini hedefliyoruz” diyor.”Şu anda küçük popülasyonlarda gördüğümüz faydalı etkileri maksimize etme safhasındayız”

İdeal olarak tDCS, depresyon tedavisi veya başka bozukluklar için bir diğer alet çantası olacak.Datta, ”İlaçlara, rTMS’ye cevap vermeyen hastalarla karşılaşabilirsiniz ve tDCS onlara denenebilecek başka bir seçenek sunacak” diyor.

Şu anda Birleşik Devletler’de Eğer depresyonlu hastalar dört ilaç tedavisinden birine cevap vermekte başarısız olurlarsa doktor belirtileri rahatlatmak için rTMS kullanabilir. Fakat rTMS ile hasta bir kliniğe gitmek zorundadır. Soterix ayrıca potansiyel olarak evde hastalar tarafından kullanılabilecek bir tDCS cihazı yapabilmeyi umuyor.

Bir Uyarı

Birkaç firma-Soterix dahil-araştırmacılara teknolojiyi çalışmaları için tDCS ekipmanı sağlıyor. Normal olarak böyle bir kısıtlı kullanım FDA’nın cihazların laboratuvar dışında kullanımına onay vermesine kadar devam edecek, fakat tüketicilerde beklemiyorlar. Dolayısıyla tıbbi iddialarda bulunmadıkça üreticiler beyin uyarım cihazlarını direkt olarak tüketicilere satabilir, yeteneklerini ve atletik performanslarını geliştireceği vaadiyle pazarlama çalışması yapabilirler.

Bazı insanlar hafızalarını güçlendirmek ve veya yeni yetenekleri daha çabuk öğrenebilmek için kendi cihazlarını yaptılar. Ama tDCS’nin kavramayı geliştirdiği savını destekleyen deliller karışık. Bu tip beyin uyarım kullanımları o derece abartıldı ki, nörobilim araştırmacıları yakın geçmişte kendin yap tipi deneylere karşı Nöroloji Kronolojisinde bir uyarı mektubu koydular.

Mektupların yazarlarından biri olan Pennsylvania Üniversitesi araştırmacısı Rachel Wurzman bilimcilerin tDCS’den oluşabilecek potansiyel zararları bilmediklerini vurguluyor. Klinik deneyin  en güçlü sonuçlarının depresyon ve ağrıda olduğunu söylüyor. Fakat tDCS deneylerindeki pozitif  sonuçlar bile bireyin tedaviye nasıl cevap vereceğini öngörmekte yeterli değil. Wurzman, araştırmacıların bilişsel ölçü ve sonuçlarda muazzam değişkenlik gördüğünü söylüyor.

Wurzman, ”Örneğin tDCS’nin bilişsel geliştirme için kullanımında katılımcıları yaklaşık üçte biri araştırmacıların öngördüğü şekilde cevap verirken, üçte biri tam zıddı yönünde, diğer üçte biri de karışık şekilde cevap verebilir” diyor.

tDCS ile depresyon tedavisi daha iyi bir geçmişe sahip, fakat hala bir çok bilinmeyen var. Datta birkaç faktörün beyin uyarım cihazlarının etkinliğini dikte edebileceğini söylüyor. Montaj olarak adlandırılan elektrotların yerleştirilmesi, beynin hangi bölgesinin uyarılacağını tayin ediyor.Doz, kullanılacak akımın büyüklüğünü ve tDCS seansının çalıştığı zaman miktarını belirliyor. Son olarak tedaviyi alırken şahıs ne yapıyor, gevşemiş mi, heyecanlı mı, memnun mu, kızgın mı, aktif mi, uykulu mu konusu. Bunların hepsi tDCS tedavisinin sonuçlarını etkileyebilir. Bazı ilaçlarda insanların tepkisini değiştirebilir. Hormonal çevrimler bile sonuçları etkileyebilir, diye Wurzman ilave ediyor.

Araştırmacılar kısmi bir fonksiyon için gelişme görseler bile, aynı tedavinin başka bir fonksiyonu zayıflatabileceğini söylemek zor.Wurzman, ”Bazı durumlarda beynin bir bölgesindeki artmış aktivite, başka bir bölgesindeki yayını aşağı doğru regüle edebilir” diyor.

”Beyin çeşitli yollarla adapte olmaya yönelir” diyor.Bu, faydalı sonuçlara sebep olabilir diye ilave ediyor, ”fakat etkileri bu seviyede ölçmek için araştırmamız gerekiyor‘.’

Tedavide hemen göze çarpmayan değişiklikler hesap dışı etkiler oluşturabilir. Bundan dolayı araştırmacılar teknolojiyle oynayan insanlarla ilgililer. Bazı durumlarda araştırmacılar akım büyüklüğünü sadece 1 miliamperden 1,5 miliampere değiştirerek arzu ettiklerinin tersi bir yanıt görebilir. Kafa şekli bile alektrik akımında değişiklik oluşturarak sonucu etkileyebilir.

Wurzman, ”Beyninizdeki mevcut akımın listedeki başka birininkiyle aynı olduğunun garantisi yok, depresyon çalışmasında denenmiş olabilecek14 kişide ise çok daha az” diyor.

Potansiyel olarak hayat değiştiren

 Bilinmeyenlere rağmen, Wurzman ve diğer araştırmacılar tDCS için insanların hayatlarını değiştirme potansyeli hakkında heyecanlılar.

Hamile kadın için hamilelik sürecinde depresyon, doğum sonrası depresyonu gelişmesinde en büyük risk.Vigod, ”her iki bozuklukta çocuk için gecikmiş motor gelişimi gibi berbat sonuçlara bağlanıyor” diyor.

 ”Eğer kadını hamileyken tedavi edebilirsek, bu kuşaklararası problemleri önleyebilir” diyor.

Wurzman tDCS’ye kısmi olarak depresyon ve ağrı gibi rahatsızlıklar için klinik yanıtla cesaretlenirken, o ve arkadaşları öncelikle kimin bu tedaviye en iyi yanıtı vereceğini ve tedavilerinin koşullarının ne olduğunu anlamaya ihtiyaçları var.

 ”Bilişsel geliştirme veya depresyon, değişik amaçlar için optimal aktivite ne olmalıdır, bilmiyoruz.”

Elon Üniversitesi profesörü Force, sınıftaki tDCS seanslarının dışa dönüklüğüne yardımcı olduğundan şüphe ediyor-buna karşın onun bu yanı düşündüğü kadarı ile teşhirde. Force, ”olasıdır ki tDCS tedavisi beynin dışarı gönderilen davranış bölgesine ilave bir artış vermiştir” diyor.

Bununla birlikte birkaç seanstan sonra bile işe yarıyor.Force kuvvetli bir etki farketti.

”Bu, gerçekten hayatımı değiştirdi”

Leah Shaffer
Çeviren : E.Ümit Tuncel
http://www.pbs.org/wgbh/nova/next/body/tdcs-depression/?utm_medium=N/A&utm_campaign=nova_next&linkId=31355367