Beynin bölümleri ve fonksiyonları

Beyin sapı – beyin sapı beynin aşağıya doğru olan uzantısıdır. Beyinciğin önünde yer alır ve omurilik ile beyin arasındaki bağlantıyı sağlar. Beyin ve omurilik arasında iletimi sağlar. Bunun dışında birçok yaşam ile ilgili fonksiyonda buraya lokalize olmaktadır.

Göz hareketleri için önemli bir yer olup arka çukura uzanan koordineli göz hareketleri ve yüz hareketleri, yüzün hissi ve duyma ile denge çekirdekleride buraladadadır.

Medülla oblangata nefes alıp vermeyi, kan basıncı, kapl ritmi ve yutmayı kontrol eder. Beynin yüzeyel tabakası olan korteks ile omurilik ve sinirlerine gelen ve oradan giden lifler pons ve beyin sapından geçerek ilişki kurarlar. Bu yapılardaki destrüksüyon yada hasar beyin ölümüne neden olur. Bu kısmın fonksiyonu olmadan kişi yaşayamaz.

Retiküler aktive edici sistem denilen yapı talamusun bir bölümü ile midbrain pons ve medülla oblangatada yer almaktadır. Bu sistem uyanıklığı kontrol ederek kişinin çevreye dikkatini vermeye yarar ve uykuyu denetler. Beyin sapından 12 kafa sinirinin 10’u çıkar bunlar duyma, göz hareketleri, yüzün hislenmesi, tat alma, yutma, yüz mimik hareketleri, boyun omuz ve dil kaslarının hareketleri buradan çıkan kafa sinirleri tarafından kontrol edilir.5-6-7- ve 8. Kafa sinirleri ponstan çıkar.

Beyincik – beyincik kafanın arkasında beynin oksipital lobunun altında yer almaktadır. Beyinden dura kıvrıntısı olan tentoriumla ayrılır. Beyincik ince el hareketlerinin koordinasyonunu sağlar (cerrahi yada bir sanat eseri yaparken ki gibi). Vücut postürümüzün devamını kaslarının tonusunun devamı ile dengenin sağlamasında önem arzetmektedir. Beyincik tekrarlayan hızlı hareketlerin yapılmasında önemli katkı sağlamaktadır (örneğin video oyunları gibi) beyinciğin hangi tarafında lezyon varsa bulgularda vücudun o  tarafında olmaktadır beyinde ise çaprazlanmadan dolayı tam tersi olmaktadır.

Beyin – beyin iki önemli ana bölüme ayrılmıştır sağ ve sol beyin yarısı (hemisfer). İki hemisfer korpus kallozum ile birbirine bağlanmıştır. Kopus kallozum her iki beyin yarısını birbirine bağlayarak birbirleri arasında mesaj geçişini sağlarlar. Beynin yüzeyi milyarlarca nöron ve glia hücrelerinden oluşmaktadır.

 Beynin korteksi gri kahverengi yapıda olduğu için buraya gri cevher denilir. Beynin yüzeyi girintili çıkıntılı kıvrımlara sahiptir. Beyin korteksindeki küçük yarıklara sulkus, büyüklerine ise fissür denilir yarıklar arasındaki çıkıntıya da girus denilir. Bu fissür ve sulkuslar anatomik olarak isimlendirilmişlerdir. Korteksin altında nöronları birbirine bağlayan liflerin olduğu beyaz renginden dolayı beyaz cevher denilen yapı bulunmaktadır. Sulkus v fissür denilen yapılarla beyin iki hemisferi loblara ayrılmaktadır bu loblar çift taraflı olarak bulunmaktadır.

Lobların isimleri frontal, parietal, oksipital ve temporal’dir. Her lob spesifik fonksiyonlara bölünmüştür. Her lob yanlız olarak fonksiyon görmemektedir ve diğer loblarla kompleks bağlarla birbirine bağlanmışlardır.

Beynin içindeki mesaj birçok yolla iletilebilmektedir. Sinyaller yolak denilen bağlantılar sayesinde yayılmaktadır. Beyin dokusundaki herhangi bir tümör yada lezyon yolaklar arasındaki bağlantıyı bozabilir. Bunun sonucunda konuşma, okuma yada hareket etme yetileri bozulabilir. Yapılan çalışmalar göstermiştir ki vücudun bir tarafına dokunulunca karşı taraftaki beyin yarımının bu hissi aldığı yada vücudun sağ tarafını hareket ettirmek istiyorsak sinyallari beynin sol tafından gödeririz. Bu nedenle beynin sol tarafındaki tümör sağ kolda güçsüzliğe (felce) neden our.

Kafa sinirleri (kranial sinirler) – 12 çift kafa siniri beyinden çıkmaktadır. Bu sinirler çok özel fonksiyonlara sahiptir:

Hipotalamus – hipotalamus hipofiz bezine mesaj ileten sinir bağlantlarını içermektedir. Otonomik sinir sisteminden gelen bilgiler hipotalamusda bulunur. Yemek yeme, seksüel davranış, uyku ile vücut ısısı, emosyonlar, hormonların salgılanması ve hareketi kontrol eder.

Frontal Loblar – frontal loblar en büyükleridir birçok değişik fonksiyondan sorumludur. Istemli hareketler, konuşma (sol frontal lob), entellektüel ve davranışsal fonksiyonlar. Vücuda hareket veren bölge frontal lobun presentral girusuna lokalizedir. Prefrontal korteks ise hafıza, zeka, konsantrasyon, öfke ve kişilik ile ilgilidir.
Premotor korteks ise primer moror korteksin önündeki bölgedir. Göz baş hareketlerini koordine eder ve oriyantasyonu sağlar. Broca alanı denilen bölge konuşmanın yapılması için önemli bir bölgedir. Genellikle sol frontal lobda bulunur.

Oksipital loblar – bu loblar beynin arkasında lokalize olmuştur. Insanoğlunun görmesini sağlar. Sağ oksipital lob solu, sol oksipital lob ise sağ tarafı görmemizi sağlamaktadır.

Paryetal loblar – bu loblar diğer loblardaki görme duyma, motor yada duyu sinyallerinin değerlendirmesine yarar buraya lokalize duyu bölümü vardır.

Temporal loblar – bu loblar iki taraflı kulak hizasında bulunurlar. Sağ lob görüntü hafızasını saklarken (insanların yüzünü ve  objeleri hatırlamada yardımcıdır) sol taraf sözel hafızayı saklar (insanları hatırlama ve dili anlamayı sağlar). Temporal loblarn arka kısmı diğer insanların emosyon ve reaksiyonunu değerlendirmeye yararlar.

Limbik sistem – bu sistem emosyonları içerir. Bu sistemin içinde hipotalamus, bir kısım talamus, amigdala (agresif davranışın üretimini sağlar)ve hipokampusu (yeni öğrenilenleri hatırlamayı sağlar) bulunur.
Pineal bez – bu bez üçüncü ventrikülünün arkasından arkaya doğru çıkıntı yapar. Bazı memelilerde karanlık ve aydınlığa cevapta işe yarar. Insanlarda cinsel olgunlukta işe yaradığı söylensede tam olarak fonksiyonu bilinmemektedir.

Hipofiz bezi – hipofiz bezi burnun arkasında beynin altında sella tursika denilen kemik yapının içine lokalizedir hormonlar için orkestra şefi olarak bilinir çünkü hormonların salınımını kontrol eder fonksiyonlarından bazıları aşağıda özetlenmiştir.

büyüme gelişme
bazı organşarın fonksiyonunu kontrol eder (böbrek, uterus, meme)
diğer bezlarin fonksiyonunu kontrol eder (tiroid, testisler ve böbrek üstü bezi)

Posterior fossa – arka çukur olaral bilinir kafatasının arkasındaki kavite olup burada beyincik beyin sapı ve 5 ila 12i kranial sinirler yer alır

Talamus – talamus korteks ile omurilik arasındaki bütün gelen ve giden sinyallerin geçtiği yapıdır. Dürt bölümden oluşmaktadır hipotalamus, epitalamus, ventral talamus ve dorsal talamus. Bazal ganglia denilen  sinir hücrelerini saran çekirdekler talamusu çevrelerler.

Dil ve konuşma fonksiyonu
Genelde sol hemisfer yada bir hemisfer dil fonksiyonu ve konuşmadan sorumludur bu hemisfere dominant hemisfer denir. Sağ hemisfer görüntüleri ve uzaydaki pozisyonu değerlendirmeyi ve anlamayı sağlar. Genellikle sol elini kullananların 1/3 kadarında dominant hemisfer sağdadır, sağ elini kullananlarda ise hemen tamamında sol hemisfer dominanttır.

Afazi denilen hastalıkta dil fonksiyonu bozulmaktadır. Dil fonksiyonu için beynin bazı bölümlerinin çalışması gerekmektedir. Birkaç çeşit afazi ipi vardır.

Sol frontalde Broca denilen alanda ki burası yüz kasları, çene ve boğaz kaslarını kontrol eden bölümün hemen önüdür. Bu alan hasarlanırsa sesi ortaya çıkarmak için gereken kas faaliyetleri yapılamaz ve konuşma olmaz. Broca afazisi olan hasta halen okuyabilir ve konuşulanları anlayabilir fakat konuşup yazamaz.
Sol temporal alandaki bir diğer dil fonksiyonundaki önemli alan da Wernicke alanıdır. Buranın hasarlanması hastada Wernicke afazisine neden olur. Konuşabilir fakat anlamsız kelimeler çıkarır. Burada anlamada ve değerlendirmede problem vardır.

Not: Makaleler Prof. Dr. Ersin Erdoğan ve  Dr. Ayhan CÖNGÖLOĞLU yazılarından derlemedir.