Yeteri Kadar Uyumazsak ne Olur?

Beyinlerimiz neden uykuya ihtiyaç duyar ve yeteri kadar uyumazsak ne olur?

Leonie Kirszenblat – The University of Queensland

Uyku, beynimizin kendini yeniden başlatma zamanıdır.

Pek çoğumuz uyku eksikliğinin etkilerini tecrübe etmişizdir: yorgun ve asabi hissetme, veya konsantrasyonda zorlanma. Uyku, beyinlerimiz için farkedebileceğinizden çok daha fazla önemlidir.

Her ne kadar uykuya daldığınızda size devreden çıkıyor gibi görünse de, beyin faaliyetsiz olmaktan çok ötedir. Beynin elektriksel aktivite desenlerini çalışmamızdan anladığımıza göre siz uykudayken beyniniz iki ana desen ile döngüye girer: hızlı göz hareketi (REM) uykusu ve yavaş-dalga uykusu.

Daha çok gecenin başında başlayan yavaş-dalga uykusu, geniş sayıdaki beyin hücreleri boyunca elektriksel aktivitenin yavaş ritimleri (her saniyede 1 – 4 defa) olarak karakterize edilir. Gece ilerledikçe daha ve daha çok REM uykumuz olur. REM uyku süresince sıkça canlı rüyalar görürüz ve beyinlerimiz uyanık olduğumuz zamankine benzer aktivite desenleri gösterir.

Beyinlerimiz biz uyurken ne yapıyor?

Uyku, bir çok fonksiyona hizmet eder. Bunlardan biri, gün boyunca yaşadığımız deneyimlerimizi hatırlamamıza yardım etmektir. REM uykusunun duygusal hatıralar (mesela korku içeren hatıralar) veya yöntemsel hafıza (nasıl bisiklet sürüleceği gibi) için önemli olduğu düşünülmektedir. Diğer taraftan, yavaş-dalga uykusunun ise deneyimlerinizin ve ne bildiğinizin bilinçli kayıtları olan bildirimsel hatıraların (mesela kahvaltıda ne yediniz) depolanmasını yansıttığı düşünülmektedir.

Ayrıca uyku boyunca deneyimlerin tekrar oynatıldığını da biliyoruz – bu deneyimlerin hatıraları bir sinema fiminin geri sarılıp tekrar ileri oynatılan parçaları gibidir. Yeniden oynatma hipokampustaki – hafıza için önemli olan bir beyin bölgesi – nöronlarda meydana gelir ve en iyi şekilde bir labirentte yolunu bulmayı öğrenen farelerde çalışılmıştır. Bir yolunu bulma egzersizinden sonra fare dinlenirken, farenin beyni labirent boyunca gittiği yolu tekrar oynatır. Tekrar oynatma beyin hücreleri arasındaki bağlantıların kuvvetlenmesine yardım eder ve bundan dolayı hatıraların pekiştirilmesi için önemli olduğu düşünülmektedir. 

Biz uykudayken beynimiz, sadece kendisi için gerekli olanları muhafaza ederek ortalığı toparlar.

Fakat kahvaltıda ne yediğiniz sizin için o kadar önemli mi? Muhtemelen hayır – Bundan dolayı beyin ne hatırlayacağı konusunda seçici olur. Uyku, önemli olan şeyleri hatırlamak için beynin hatıraları elemesini ve belirli şeyleri unutmasını mümkün kılar. Bunu yapmanın bir yolu, beyindeki istenmeyen bağlantıları ‘’budamak’’ veya ‘’azaltmak’’tır.

Uyku fonksiyonunun önde gelen bir teorisi – ‘’sinaptik homeostasis hipotezi’’ – uyku süresinde beyin boyunca bağlantılarda (sinaps olarak bilinirler) geniş ölçüde zayıflama olduğunu önerir.

Bunun, biz uyanıkken öğrenme sırasında oluşan bağlantıların güçlendirilmesini dengelediği düşünülmektedir. Fazla bağlantıları budayarak uyku, panoyu etkili bir şekilde temizler ve biz ertesi gün tekrar öğrenebiliriz. Bu, bazı durumlarda azaltma işlemi ile birlikte daha yoğun (ve belkide istenmeyen) hatıralara yol açabilir.

Beyinlerimizi optimal bir şekilde aktif olarak tutmak için uykunun önemi biz yaşlandıkça uyku desenlerimizin değişmesiyle gösterilebilir. Bebekler ve çocuklar muhtemelen gelişen beyinleri çok daha fazla öğrendiği için ve yeni durumlarla karşı karşıya kaldıkları için, yetişkinlerden çok daha fazla uyurlar.

Daha sonra hayatta uyku azalır ve daha bölünmüş olur. Bu ya uykuya ihtiyacın azaldığını (daha az öğrendiğimiz için) gösterir, ya da biz yaşlandıkça uyku işleminde bölünmeler olduğunu gösterir.

Uyku ayrıca, biraz beyin bakım ve temizliği için de gereklidir. Farelerde son zamanlarda yapılan bir araştırma, uykunun beyni uyanık saatlerde biriken ve bazıları nörodejeneratif hastalıklara yol açan toksinlerden temizlediğini bulmuştur. Uyku süresince beyin hücreleri arasındaki boşluk toksik proteinlerin dışarı itilmesini mümkün kılacak şekilde artar. Muhtemelen uyku bu toksinleri beyinden çıkararak Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıkları bertaraf edebilmektedir.

Eğer kötü bir gece uykusu uyuduysak ne olur?

Yeteri kadar uyumak uyanık olduğumuz saatlerde dikkat ve öğrenme için önemlidir. Uykudan yoksun kaldığımızda büyük miktardaki enformasyona odaklanamayız veya dikkatimizi uzun süreler boyunca devam ettiremeyiz. Reaksiyon sürelerimiz yavaşlar. Yaratıcı olma veya bir problemi çözerken gizli kuralları keşfetme ihtimalimiz azalır.

Yeteri kadar uyumadığınızda, beyniniz siz uyanıkken kendini bir kaç saniye için kapatmaya zorlar. Bu ‘’mikro uyku’’ sırasında farkında olmadan bir kaç saniye için bilinçsiz kalabilirsiniz. Araba sürüşü esnasında uyuklamak araç kazalarının ana sebeplerinden biridir ve uykusuzluk beyni en az alkol kadar etkiler. Uykusuzluk ayrıca çalışma yerlerinde ölümcül kazalara yol açabilir – vardiyalı çalışanlarda büyük bir problemdir.

Uykunun dikkat ve konsantrasyon üzerindeki faydalı etkileri kısmen, sıklıkla yeteri kadar uyumadıkları zaman sınıfta hiperaktif ve bozguncu olan çocuklar için önemlidir. Bir çalışma, bir kaç gün boyunca her gece bir saat eksik uykunun, çocuğun sınıftaki davranışını olumsuz olarak etkilediğini bulmuştur.

Uzun dönem etkileri nelerdir?

Uykusuzluğun uzun dönem etkilerini insanlar üzerinde çalışmak ahlaki nedenlerle daha zordur, fakat kronik uyku bozuklukları şizofreni, otizm ve Alzheimer gibi beyin rahatsızlıkları ile ilişkilendirilmiştir.Uyku bozukluklarının bu rahatsızlıkların sebebi veya belirtisi olup olmadıklarını bilmiyoruz.

Netice olarak, deliller sağlıklı uyku desenlerinin sağlıklı ve iyi çalışan bir beyin için anahtar olduğunu öneriyor.

Çeviren : Emre Ümit Tuncel
https://www.universal-sci.com/headlines/2017/10/22/why-our-brain-needs-sleep-and-what-happens-if-we-dont-get-enough-of-it