Özgür İrade Bilinçdışı İmpulslar ile Nasıl Çarpışır

İrade otokontrol olarak veto gücünü impulslar üzerinde kullanır.

Geçenlerde bir restorantta beni baştan çıkaran yiyeceklerle karşılaştım: Kocaman bir siyah bira, tereyağlı salyangoz aperatifi, yağlı bir biftek ve tatlı olarak da cheesecake. Tatlı ve yağlı yiyeceklere olan açlık duygusunu yaratmak üzere evrimleşen beynimdeki nöron ağları ateşlenmiş durumdaydı.
-Bu iki lezzet atalarımın ortamlarında çok nadir bulunuyordu ve besleyiciydi.

Diğer taraftan da, gelecekteki sağlığımla ilgilenmek üzere evrimleşen nöron ağlarından sinyaller geliyordu; özellikle de bedenimin erkekler arasında nasıl görüneceği ve kadınlara çekici gelip gelmeyeceği, ağır yemeklerin ardından nasıl rehavet çöktüğü ve bunun telafisi için ne kadar egzersiz yapmam
gerektiği ile ilgili sinyaller. Sonunda hafif bir bira, somon, sirke-zeytinyağ soslu bir salata
sipariş ettim ve yanımdaki arkadaşımla orta şekerli çikolatalı pastamı paylaştım.

Bu seçimleri yapmakta özgür müydüm?  Free Will (Özgür İrade/İsteme Gücü) adlı aydınlatıcı kitabın yazarı nörobilimci Sam Harris’e göre seçimlerimde özgür değildim. Harris, özgür iradenin bir ilüzyon olduğunu söylüyor. “İrademiz bizim değil.” Evrimleşmiş lezzet tercihlerimden öğrenilmiş sosyal statü kaygılarıma kadar, yukarıdaki nedensel zincirdeki adımların tamamı, benim seçimim olmayan etki ve koşullardan kaynaklanmaktadır. Atalarımın ve ailemin, kültür ve toplumun, arkadaşların, öğretmenlerin, doğumum ve öncesindeki tarihsel süreçteki olayların belirlediği nedensel yollar.

Sinirbilimi bu görüşü destekliyor. Fizyolog Benjamin Libet, bir grup denekten, diledikleri zaman bir düğmeye basmalarını istedi. Deneklerin EEGlerini okuduğunda, bilinçli olarak karar verilmeden yarım saniye önce
beynin motor korteksinin ateşlendiğini gördü. Araştırma, korteksaltı beyin aktivitesi ile bilinçli farkındalık arasındaki bu süreyi 7 ila 10 saniyeye kadar uzattı. Yeni bir çalışma, 256 nörondan oluşan minik bir grup içinde aktivite gözlemledi. Bu da, bilim adamlarının %80 doğruluk payıyla, kişi daha kendisi farkına varmadan neyi seçeceğini öngörmelerini sağladı. Tıpkı ben daha menümdeki yemeklerde ne seçeceğimin farkında olmadan, beynimin bir kısmının bu seçimleri çoktan yapmış olması gibi.

Harris şöyle diyor: “Düşünceler ve niyetler, bizim farkında olmadığımız ve üzerinde bilinçli kontrolümüzün olmadığı arka plandaki sebeplerden kaynaklanır. Aslında hiç de sandığımız gibi özgür bir iradeye sahip değiliz.”

Gayet doğru. Ama eğer “free will”i (özgür iradeyi) “dilediğini seçme gücü” olarak tanımlarsak, bir impulsı diğer bir impulsa göre reddetmek (Free Won’t)“dilediğini seçmeme gücüdür. ”Free won’t, bizi bir yönde
hareket etmeye yönlendiren sayısız nöral impulsı veto etme gücüdür, öyle ki farklı bir şekilde davranmak gerçek bir seçimdir. Ben o yağlı bifteği yiyebilirdim, ama bana başka rakip impulsları hatırlatan kişisel kontrol tekniklerini uygulayarak bir seçimi diğeri için veto etmiş oldum.

Journal of Neuroscience’da yayımlanan 2007 yılındaki bir çalışma bu hipotezi doğruluyor. Nörobilimciler Marcel Brass ve Patrick Haggard, Libet’in uyguladığı deneyin benzerini yaptılar, farklı olarak ise denekler düğmeye basma kararlarını son anda veto-red edebiliyorlardı. Bilim adamları, beynin bir bölümünde bu gibi kasıtlı engelleme davranışlarında aktive olan ve “sol dorsal frontomedyan” denen alanı keşfettiler. “ Sonuçlarımız göstermektedir ki, kasıtlı-istekli davranışlarımızla ilgili beyin ağının içinde, bu istekli davranışları kendi kendine engelleyen-kısıtlayan kontrol yapısı da bulunmaktadır.”  İşte bu free won’t- dilediğini seçmeme gücüdür.

Buna ek olarak, sistemin “özgürlük dereceleri” ya da kendi karmaşıklığından ve ara değişkenlerinden kaynaklanan bir seçim aralığı bulunmaktadır. Karıncaların birkaç derecesi varken, farelerin daha fazla, şempanzelerin daha da fazla ve en çok da insanların bulunmaktadır. Bazı insanlar -psikopatlar, beyni hasar görenler, yoğun depresyonda olanlar ya da kimyasal bağımlılıkları olanlar- diğerlerine göre daha az özgürlük derecesine sahiptirler ve de kanunlar bu kişilerin yasal ve ahlaki sorumluluklarındaki azlığa göre düzenlenmiştir. Pek çok özgürlük derecelerine sahip olan bu kompleks sistemde veto eden nöral impulslar, determinist-rastgele olmayan-evrenin bir parçasıdır. İradeyi, nedensel ağın bir bileşkesi olarak düşünmek, sivil toplumda hakettiği yeri ona geri vermemizi gerektirir.

SCIENTIFIC AMERICAN ONLINE
Comment on this article at ScientificAmerican.com/aug2012

Çeviren : Sıdıka Özemre
Kaynak: http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=how-free-will-collides-with-unconscious-impulses