‘İyi’ ve ‘Kötü’nün Kaynağı Nedir?

3 Aylık bebek annesinin kolları arasından kaçırıldı, kafasından ısırılarak yendi. Eylemi gerçekleştirenler, bebekle aynı topluluk üyesi olan bir anne ve kızdan oluşuyordu. Daha sonra yapılan açıklamada, en az 2 farklı bebek öldürme ve yamyamlık olayına daha karıştıkları belirtildi. Herhangi bir ahlaki değerler standartlarına göre bu cinayetler serisi “canice” tanımlanır. Ama saldırganlar ve kurbanları, Tanzanya Gombe Stream Milli Park’ında yaşayan şempanzelerdi. Primatalog Jane Goodall ilk kez 1975 yılında bunu “barbarca bir cinayet” olarak duyurdu. Bir şempanze kötü ya da iyi olabilir mi?

Felsefeciler çok uzun süredir “iyi” ve “kötü”nün doğasıyla uğraşıyorlar. Bu ikisi birbirinden ayrılamaz bir ikili mi acaba? Bazı şeyler kalıtımsal olarak iyi ya da kötü olabilir mi? Bu sorular bilimin cevaplayamayacağı kadar soyut kavramlar gibi görünüyorlar. Ama “hayvanlar neden özgecildir?”  ya da “şempanzeler bazen neden vahşice birbirlerini öldürürler” gibi sorular sorarak, insanlar için de geçerli cevaplara ulaştılar. İyi ve kötünün olması doğal seleksiyonun bir özelliği.

Kanada British Columbia Üniversitesi’nde evrim biyoloğu Bernard Crespi : ‘Hem “kötü” hem de “ahlaki” davranışlar birime ve koşullara bağlı olarak, birimin seçilim değeri(uyum gücü) çıkarlarına hizmet edebilir. Seçilim değeri, yakın akrabalarınız ile paylaştığınız ve torunlarınıza aktarılan genlerinizi anlatır. Bu yüzden bazı hayvanlar kardeşlerinin çocuklarının yetiştirilmesine yardımcı olacak şekilde evrimleşirler. Yardım eden, kendi yavrusunu yetiştirmiyor bile olsa, ortak genler devreye girmiştir. İlk bakışta özgecil(fedakar) gibi görünen eylem aslında genetik düzeyde bakıldığında son derece bencildir.

“İyi niyetli” birimin son derece özgecil görünen diğer davranışları da aslında uzun vadede çıkarlarına hizmet etmesiyle açıklanabilmektedir. Mesela kan bağışı yapmak genellikle tamamen fedakar bir eylem olarak kabul edilir. Ama yapılan bir araştırmaya göre kişisel çıkarlar ile ilgili olma olasılığı çok daha fazladır. Kan bankalarının potansiyel ‘kişisel’ faydasına inananlar, bankaların ‘toplum’ için daha faydalı olduğunu inananlardan daha fazla kan bağışında bulunmaktadırlar.

Başka bir deyişle “iyi” davranışlar kişisel kazanç ile ilgilidir. “Kötü” davranışlarda da aynı şey geçerli olabilir. Bebek şempanzeleri öldüren şempanzeleri ele alın. Sonraki gözlemlere göre, yemek ve diğer kaynaklar için olan rekabet arttığında zaman zaman bu tür davranışlar görülmektedir. Rekabeti ortadan kaldırmak kendi genleriniz için daha fazla ödül demektir.

Gabon Loango Milli Park’ındaki korkunç olayı gözlemleyen bir biyolog olan Josephine Head diyor ki : “En yakın yaşayan akrabamızın davranışları, insanların yaptığı bazı vahşi davranışların sebeplerine ışık tutmaktadır. Erkekler arasındaki grup şiddet eğilimi ve ısrarla her şeye yapıştırdığımız ‘biz ve onlar’ anlayışının geçmişi, maymunlardaki bu adaptif davranışa kadar uzanıyor olabilir.”

Aşırı davranışlar evrim tarafından başka yollarla da etkilenebilir. Mesela intihar bombacılarının ailelerine bazen para ödenir. Crespi : “Evrimsel olarak tuhaf da olsa, muhtemelen seçilim değeri etkileri burada da iş başında.”

Tabi ki diğer aşırı davranış türlerinde olduğu gibi, evrimden kaynaklanmayan faktörler de mevcut. Dehşet verici eylemler gerçekleştiren pek çok kişi, kötü ya da zararlı çevrelerde yetişmişlerdir ki bunun da nörolojik, psikolojik ve de genetik sonuçları olabilir.

Bazı davranışlar da tesadüfi mutasyonlardan kaynaklanır. Crespi : “Toplu cinayet işleyenlerin bu kadar deli olması, tıpkı bir hastalık ya da büyük bir bozuklukta olduğu gibi uyumsuzluktur.”

Peki sorumuzla ilgili olarak tüm bunlar bizi nereye götürür? Gerçek manada iyi ve kötü yoktur. Buradan çıkarılacak olumlu bir ders var. Leipzig Almanya Evrimsel Antropoloji Max Planck Enstitüsü’nde primatalog olan Martha Robbins: “İnsanları vahşi yapabilen evrimsel baskılar aynı zamanda huzurlu da yapabilir. Ahlak anlayışımız, toplumdaki kötülüğü saf dışı bırakabilir ya da en azında azaltabilir” diyor.

OLABİLECEK OLAN HER ŞEY OLUR, AMA FARKLI EVRENLERDE.

Çeviren : Sıdıka ÖZEMRE
https://www.newscientist.com/round-up/metaphysics/?utm_campaign=Echobox&utm_medium=Social&utm_source=Twitter&cmpid=SOC|NSNS|2016-Echobox#link_time=1472742960