HOMO ECONOMİCUS Bencil miyiz?

Ekonomistler, bizim öyle olduğunumuzu söylemeyi severler. Bir başka deyişle,biz az ya da çok rasyonel bir yolla, kendi ödüllerimizi çoğaltmanın bir yolunu bulmaya meyilliyiz.

Sorun, bu teorinin (en azından, bunun direk yorumu) insanların pek çok durumda nasıl davrandıklarını tarif etmemesi. Örneğin; insanlara toplu bir para verilir ve kendileri ve ismini bilmedikleri bir yabancı arasında bu paranın paylaşılması istenir. Çoğu insan ismini bilmediği insana birazını vermeyi seçer. Bu senaryoya “Diktatör Oyunu” denir ve bununla beraber bazı benzer görevler, “bencil, çıkarcı teorisi” için problem teşkil etmekte.

Ama ya bazı insanlar ekonomik olarak optimal bir yolda davranırlarsa ne olur? Farz edelim davranıyorlar..

Ekonomik adam, “Homo economicus” neticede mevcut — ama homo sapiens’in (insan) azınlığı olarak mı?

Bu sorgulama, “Psychological Science” adlı dergide yeni yazılan “Homo economicus’u arayış” adlı yazıda  Japon araştırmacı Toshio Yamagishi ve meslektaşlarının yaptığı çalışmada yer almaktadır.

Yamagishi Tokyo banliyölerinde “nispeten varlıklı” olan 564  yetişkinle bir test yapar.Sonuçta bu deneye katılanların %7’si hem “Diktatör Oyunu”nda, hem de daha karmaşık olan  “Sıralı Mahkum İkilemi”nde “Homo economicus” davranışlar ortaya koyarlar. Bu şu demektir; İnsanların %7’si, bunun diğerlerine nasıl bir dezavantaj sağlıyacağına aldırış etmeden, hep tahmini ödemeleri kendileri için çoğaltmayı seçmişlerdir.

Bu %7  kimlerdi? Erkekler bir şekilde daha fazla temsil edilmiştir (bu gruba , %8.5 oranında erkek, %5.2 oranında kadın düşmüştür) ve onlar %18’i 20’lerinde olan gençler ama %5’i de 40’larında olan insanlardır. Diğer %93’le karşılaştırıldığında, onlar “bireysel sosyal-değer orantasyonu” ve “kendine saygı ve kendini beğenme” gibi şeylerin ölçüldüğü sorularda kendilerini daha  yüksek puanla değerlendirmişlerdir.

Dikkat çekici bir şekilde, daha az bencil rasyonel katılımcılara göre “Homo economicus” daha yüksek IQ skoru ortaya koymuştur;fark, kabaca, 10 puan kadardır.

Bu oldukça ilginçtir ama maalesef Yamagishi ve diğerleri, iş bu sonuçları tarışmaya gelince biraz kendilerini kaptırırlar.

Bu akademik söylemin ruhunun, her kim bu satırları yazdıysa onun ruhu adına *Ayn Rand’ın hayaleti ile boğuşmuşta olduğu gözükmektedir. Örneğin:

Homo economicus’un geniş kapsamlı resminde; akıllı, üstün olmaya ve diğer insanları yönetmeye meyilli ve tepki kontrolünde becerikli ve uzun vadeli amaçlar doğrultusunda çalışma kabiliyetinde olan bir yapı görüyoruz. Bir diğer deyişle, Homo economicus, sosyal ve ekonomik olan elit tabakanın bir prototipi.

Homo economicus’un özellikleri, başarı ya da kendine saygı ve kendine değer verme  gibi sosyal ve ekonomik başarıya da neden oluyor gözükmekte. Homo economicus “rasyonel ve başarılı bir egoist”… Homo economicus’un sosyoekonomik olarak başarılı olmasının nedeni […] kuvvetli bir şekilde o kişinin toplumun üretken bir üyesi olmasıdır.

Bu biraz abartılmış da olabilir. “Homo economicus” grubu  ortalamaya göre daha yüksek IQ skoruna sahip olmuştur,onların ortalama IQ’su halâ 170’dır. Bu da şu demektir ki; nüfusun 1/3’i onlardan daha akıllıdır.Bir başka deyişle, onlar (eğer meslek tablosuna göre IQ’ya inanıyorsanız) ortalama bir lise öğretmeni ya da moda desinatörü ile eşit derecededirler; saygın ama zorlukla seçkin, elittirler.

Yamagishi’nin tartışmasındaki daha derin problem, tekrar tekrar en çok bencil olan %7 nin sanki seçkin bir grup olduğunu belirtmesidir. Ama gerçekte, onların IQ skorları, tıpkı kişilik özellikleri gibi değişkenlik göstermiş ve geri kalan diğer örneklerle çakışmaktadır. Onlar ortalamaya göre farklıdırlar ama bu onları diğer herkesten farklı bir kategoride yapmaz.

Sonuç olarak, ‘Homo economicus’ gerçekten de fazlaca bencil olan grup için iyi bir tanımlama ya da onlar sadece bencil mi? Bilinen şu ki; çoğu insan pek çok farklı yollarda ideal ekonomik rasyonalitede yetersiz kalmaktadır ki, bunlardan bir tanesi de; tanımadık birine karşı cömert olmak.

Yamagishi ve arkadaşlarının ‘Homo economicus’unun bu yollarda daha rasyonel olup olmadığını bilmiyoruz. Diyelim ki, onların  çerçeveleme etkisine karşı daha az eğilimli-yatkın olup olmadığını da bilmiyoruz. Eğer öyleyseler, o zaman (ancak o vakit)gerikalan bizlerden daha çok rasyonel olduklarını iddia edebilirler, tabii. Ama şu anki durumuyla, ‘Homo economicus’ daha bencildir.

——————————————————————————————————

*HOMO ECONOMİCUS: İnsanın sadece ekonomik ilişkileri içinde ele alınmasını tanımlamak için kullanılan tanımlama.

*Ayn Rad: Objektivizm felsefesiyle tanınan düşünür-yazar. O’na göre, İnsan değerlerini ve hareketlerini mantık kullanarak seçmelidir. Bireylerin kendilerini başkaları için feda etmeden ve aynısını başkalarından beklemeden kendi amaçları için yaşamaya hakları vardır, Kimsenin bir başkasının haklarına güç kullanarak tecavüz etmeye ya da güç kullanarak ona kendi fikirlerini empoze etmeye hakkı yoktur.

Çeviren: AylinER
http://blogs.discovermagazine.com/neuroskeptic/2014/07/25/spotted-last-homo-economicus/#.U-Is4aNeJ8H