Data (Bilgi-ilim) , Information (Malumat) ve Knowledge (Biliş) arasındaki farklar

Sık sık Data (Bilgi-ilim) , Information (Malumat) ve Knowledge (Biliş) kelimelerinin sanki aynı şeymiş gibi kullanıldıklarını işitiriz.

İnsanların internet hakkında, ‘’insan bilişinin (human knowledge) devasa ağı’’  şeklinde konuştuğunu, veya onların birşeyi ‘’Data (Bilgi-ilim) yoluyla elektronik olarak posta’layacaklarını duyarsınız.

Data (Bilgi-ilim), Information (Malumat) ve Knowledge’e (Biliş) ile neyi kastettiğimizi – ve birinin diğeri ile nasıl etkileştiğini – tanımlarsak çok daha kolay olacak.

CD’lerimi gören oldu mu?

Birkaç sene önce İngiliz Devleti Vergi Ofisi güvenliksiz bir şekilde postalama yaptıklarında 25 milyon kişinin kayıtlarını kapsayan bazı CD’leri kaybetti.Onların içinde suçluların başkalarının adına banka hesapları açıp krediler alabilmelerini ve Noel alışverişi yapabilmelerini mümkün kılacak kadar yeterli information (malumat) olduğundan korkuluyordu. Konunun yansıması olarak basında çıkan ana tartışma ise güvenlik hakkında idi, ve kaçınılmaz olarak hükümet bakanlarına saldırmak için bunlardan çok çıkmıştı. Bürokraside çalışmış olan herhangi biri bilir ki, bu tür tartışmalar insan olarak işin kolayına kaçtığımız için daha çok düşünmekten hoşlandığımız yönde ilerler.

Hiçbir yöntem, hiçbir resmi süreç su geçirmez değildir. Tam zamanı, bu yanlarına kalmadı.

Medya ‘’data’’ ve ‘’information’’ terimlerini değişimli olarak kullanır.

Mesela, sık sık yapılan hatalardan birisi, ‘’data’’yı kaybetmiş oldukları idi. Ama fiziksel olarak ‘’data’’yı kaybedemezsiniz.Data’yı fiziksel olarak toplayamazsınız, taşıyamazsınız v.s.

Kafanız mı karıştı?

 Açıklıyayım, fakat daha fazla ilerlemeden önce burada bu üç kelimenin (data, information, knowledge) Infogineering (Bilgi mühendisliği) tanımını kullandığımı belirtmeliyim. Yapılan çeşitli tanımlamalar birbirine uyumlu olmadığından geçtiğimiz bir kaç yılda bunlar çok karıştırıldılar. Şimdi bilgi mühendisliğinin (Infogineering) bunların tamamını nasıl gördüğünü anlatayım.

Knowledge (Biliş)

 İlk olarak Knowledge’e (Biliş) bakalım. Knowledge, bildiğimiz şeydir. Bunu beyinlerimiz içinde inşa ettiğimiz bir dünya haritası olarak düşünün. Fiziksel bir haritaya benzer bir şekilde o, bizim her şeyin nerede olduğunu bilmemize yardım eder – fakat dahası da vardır. O ayrıca, bizim inancımızı ve beklentimizi de ihtiva eder.”Eğer şunu yaparsam, muhtemelen şunu elde edeceğim.” Hayati bir şekilde beyin, bütün bunları dev bir fikirler, hatıralar, öngörüler v.s. ağına bağlantılar.

 Kararlarımızı gerçek dünyadan değil, bu ‘’harita’’dan temellendiririz. Gözlerimiz, kulaklarımız, burnumuz ve derimiz yoluyla gelen sinyallerden beyinlerimiz bu haritayı sürekli olarak günceller.

Halihazırda, beyin harici  başka bir şeyde knowledge’i (biliş) depolayamazsınız. Çünkü beyin hepsini bir arada bağlantılı tutar. Beyinde her şey birbirine bağlıdır. Bilgisayarlar yapay beyinler değildirler. Onlar ne işlediklerini anlamazlar ve onlara anlattıklarınıza dayanarak bağımsız kararlar veremezler.

Beynin bu knowledge’i (biliş) inşa etmek için kullandığı iki kaynak vardır – information (malumat) ve data (bilgi-ilim).

Data (Bilgi-ilim)

Data/lar (bilgi-ilim) Dünya’nın gerçeğidir. Mesela kendinizi ele alın.150 cm uzunluğunda, kahverengi saçlı ve mavi gözlü olabilirsiniz.Bunların hepsi ‘’data’’dır (bilgi-ilim).Bu bir yere yazılmış olsa da, olmasa da saçınız kahverengidir.

Bir çok yerde data (bilgi-ilim), Dünya’nın tanımı olarak düşünülebilir. Bu data’yı (bilgi-ilim) duyularımızla algılayabiliriz, ve sonra beyin bunu işleyebilir.

İnsanlar Dünya knowledge’ini (biliş) oluşturmak için data’yı (bilgi-ilim) varolduğumuzdan beri kullanmışlardır.

Information (malumat) kullanmaya başlayıncaya kadar bütün kullanabildiğimiz direk olarak data (bilgi-ilim) idi. Eğer benim boyumun ne kadar olduğunu bilmek istiyor idiyseniz gelip bana bakmanız gerekecekti. Knowledge’imiz (bilişimiz) direk deneyimlerimizle sınırlı idi.

 Information (Malumat)

Information (malumat), knowledge’imizi (biliş) duyularımızın kapsama alanı arkasına doğru geliştirmemizi mümkün kılar. Information (malumat) içindeki data’yı (bilgi-ilim) yakalayabiliriz.

İşte size basit bir örnekseme:

Eğer sizin bir resminizi çekersem, fotoğraf information’dır (malumat). Fakat baktığınız şey data’ya (bilgi-ilim) benzer.

Fotonuzu etrafa taşıyabilirim, diğer insanlara e-posta v.s. ile gönderebilirim. Ama aslında sizi veya –  neye benzediğinizi taşımıyorum. Sadece sizi bulundukları yerden göremeyen diğer insanların sizin neye benzediğinizi bilmelerini mümkün kılıyorum. Eğer fotoğrafı kaybeder veya imha edersem bu, sizin nasıl göründüğünüzü değiştirmez.

Yani, vergi kayıtlarının kaybı olayında, CD’ler information’dır (malumat). Information kaybolmuştu, fakat data kaybolmamıştı. Bayan Jones hala Whitewater yolu 14 de oturuyor ve onun doğum tarihi hala 15 Ağustos 1971.

Infogineering (bilgi mühendisliği) Modeli (aşağıda) bunların birbiriyle nasıl etkileştiğini açıklıyor…

İnsanların bunları karıştırmaları neden önemli?

İnsanlar data’yı (bilgi-ilim) information (malumat) ile karıştırdıklarında kritik hatalar yapabilirler. Data (bilgi-ilim) her zaman doğrudur (Aynı zamanda hem 29 hemde 62 yaşında olamam) fakat information (malumat) yanlış olabilir (bana ait iki dosya olabilir ve biri 1981’de doğduğumu söylerken diğeri 1948’de doğduğumu söyleyebilir).

Information (malumat) data’yı (bilgi-ilim) bir noktada yakalar.Data (bilgi-ilim) zamanla değişir. İnsanların yaptığı hata, baktıkları Information’ın (malumat), data’nın (bilgi-ilim) her zaman eksiksiz bir yansıması olduğunu düşünmeleridir.

Bunların arasındaki farkları anlayarak, kesin gerçeklere dayanan daha iyi kararları nasıl vereceğinizi daha iyi anlayabilirsiniz.

Kısacası

Data (bilgi-ilim): Gerçekler, Dünya’nın bir betimlemesi.

Information (malumat): Yakalanmış Data (bilgi-ilim) ve Knowledge (biliş).

Knowledge (biliş): Kişisel Dünya harita/modelimiz.

Çeviren: Emre Ümit Tuncel
http://www.infogineering.net/data-information-knowledge.htm

Check Also

Geri Dönüşü Olmayan İnsan Ruhunun Ölümsüz Yolculuğu