Beyninizdeki GPS ile Tanışın: Hipokampüs

Beyniniz muhtemelen artık sabah erken saatlerde uyanmaktan keyif almıyordur: Siz daha çalar saatinize bakmadan günün ilk ışıklarını algılamak ve bulunduğunuz ortamı tanımak, sabah iş yolculuğunuz için sadece yarım saatinizin olduğunu fark etmek. O andan itibaren sabah trafiğine atılmanızdan önce muhtemelen yüzlerce başka şeye karar vereceksiniz. Bunlardan bazıları evde kahve kalıp kalmadığını anlamak, öğleden sonraki sunumunuz için tüm notlarınızı toparlayıp toparlamadığınızı gözden geçirmek olabilir. Notlar eksik ise, neyin eksik olduğunu bulacak, bu eksikliği tamamlamaya ya da toplantı saatine kadar panik yapmaya karar vereceksiniz. Peki beyniniz tüm bunları nasıl başarıyor?

Cevap medial temporal lobda: hipokampüs. Beynin limbik sisteminin parçası olan hipokampüs, hafızanın formasyonundan sorumludur. O olmadan, işinizle ilgili tek bir şeyi hatırlayamazsınız. Çünkü hipokampüs, uzamsal navigasyonun ayrılmaz parçasıdır; bu yüzden de “beynin GPS’i” takma adını almıştır.

Siz her sabah odanızda hareket ederken, “konum hücreleri” denen hipokampüsteki nöronlar ateşlenir. Beyindeki o alan ne kadar aktive olursa, lokalizasyonu o kadar iyi hatırlamış olursunuz. Belki siz düzenli olarak günlük rutininizde bazı değişiklikler yapıyorsunuzdur; böylelikle de hipokampüsteki aktiviteyi daha da artırıyorsunuzdur.

Beynin GPS mekanizması 2014 yılında Attila Losonczy’nin Nobel Ödül kazanan keşfi sayesinde tam olarak anlaşılmaya başlandı: CA1, İki farklı alt tabakadan oluşan hipokampüsteki ana çıkış nodu. Her ikisi de anılarınızı 3 boyutlu bir haritaya dönüştürür. Dıştaki alt tabaka temel olarak ileri-geri hareketlerini sağlar. Daha derindeki alt tabaka ise sürekli değişen bir iç harita gibidir ve ruh hali yada eski hatıralar gibi daha zorlu şeylere dayanır.

Araştırmaya katılanlardan Nathan Danielson’a göre temel navigasyonumuz ve hafızamız düşündüğümüzden çok daha fazla birbirlerini tamamlıyor olabilirler.

“Eğer belirgin bir şeyi aramak üzere bir sokakta yürüyorsanız, diyelim ki en sevdiğiniz restoranı arıyorsunuz, beyniniz genel olarak mahallenin bir haritasına ihtiyaç duyar. Ama o bilindik restoranı bulabilmek için, beyniniz ayrıca bu belirgin lokasyona bir önem atfeder. Yani bir bakıma, beyniniz bir harita üzerindeki noktaya kocaman bir X işareti koyar. Siz restoranı ararken hem haritaya hem de X’e ihtiyacınız vardır. Bulgularımız göstermektedir ki, beyindeki bu farklı bilgi çeşitleri CA1’in farklı alt tabakaları tarafından taşınmaktadır.

Derindeki alt tabakanın başka bir özelliği daha vardır. CA1’in devam etmekte olan bir çalışma, kullanıcısına güncellemeler sağlayan ve grafiklerde gelişimler gösteren bir bilgisayar programı olduğunu düşünün. Losonczy’ye göre, 1 ay sonra yeni bir yere gitmek isteseniz, derindeki alt tabaka haritayı güncelleyecek ve yeni lokasyonu etiketleyecektir. Diğer taraftan dıştaki tabaka tarafından yaratılan mahallenin temel haritası aynı olarak kalacaktır.

Hipokampüsün dentat kıvrımı, beyinde en hızlı gelişen yapılardan birisidir. Sürekli yeni nöronlar oluşturmaktadır. Nörojenez (hücre doğumu) denen süreçte hipokampüsteki nöronlar gelişirken, dentat kıvrımların olaysal belleğin ( kişinin zaman, tarih ve yer gibi kesin detayları kullandığı otobiyografik hafıza) gelişiminde önemli bir role sahip olduğu düşünülmektedir.

Olaysal belleğe ek olarak hipokampüs ayrıca tüm medial temporal lob hafıza sisteminin parçasıdır. Ürettiği anılar, derhal kelimelere dökülebilir. Ayrıca semantik bellek denilen olayları depoladığınız yerdir.

Uzamsal hafıza geliştikçe ve de anti depresanlara karşılık olarak nörojenezin meydana geldiği bilinmektedir. Bu tür şeyler nedeniyle, bu bölge geçen zaman içinde tıbbi önem kazanmıştır. Alzeimer ve demans gibi hastalıklarda da çok önemli bir etkiye sahiptir. 2000li yıllrda yapılan bir araştırma göstermiştir ki, yaşlı hastalardaki hipokampüsün büyüklüğü ve bellekle ilgili yeteneklerin azalması arasında bir ilişki vardır.

Anılarınız beyninizde bir klasör içinde birbiriyle bağlantılı olarak yer almaktadır. Tv de gördüğünüz birinin kim olduğunu hatırlamaya çalışırken başka bir şeyi hatırlayabilirsiniz ve bu da yine beklenmedik başka bir şeyin hatırlanmasına neden olabilir. Mesela, tv deki kişiyi hatırlamaya çalışırken, tv izlemeye başlamadan önce çöpü dökmeniz gerektiğini hatırlayabilirsiniz. Yeni yapılan bir araştırma göstermiştir ki, bu klasörde muazzam bir sıralama söz konusudur.

Çeviren : Sıdıka ÖZEMRE
http://brainworldmagazine.com/meet-brains-gps-hippocampus/

Check Also

Geri Dönüşü Olmayan İnsan Ruhunun Ölümsüz Yolculuğu