Bedenden Çıkma Deneyimi mi? Suçlu olan

Yazan: Sandra Blakeslee (The New York Times, 3 Ekim 2006)
Çeviren: Esin Tezer

Bir kişinin düşünebileceğinden daha yaygın, daha ürkütücü duygular onlar: Bir adam arkasında duran gölgelerin içindeki figürü hissettiğini anlatıyor, sonra arkasını döndüğünde ise hiçkimse ortada yok. Bir kadın kendi bedenini terkettiğini ve cismani kendine bakarak, boşlukta bir hayal gibi dolaştığını hissediyor.

Böyle deneyimler, çoğunlukla alışılmamış kuvvetlere sahip olan kişiler tarafından anlatılmıştır. Fakat nörobilimadamları tarafından kısa süre önce yapılan bir çalışmaya göre; beyindeki belirli noktalara yumuşak elektrik akımı taşınarak, elektrik akımına neden olunabilir. Örneğin; bir kadının ‘köşeli kıvrım’ denilen beyin bölgesine verilen bir enerji, kadının tavandan sallanıp, aşağıya bedenine bakıyormuş gibi bir duyguya sahip olmasına sebep olmuştur. Bir başka kadında ‘köşeli kıvrıma’ verilen bir elektriksel akım, kadında arkasında bir kişi varmış gibi, davranışlarına karışıyormuş gibi acayip bir duygu yaratmıştır.

Cenevre’deki Üniversite Hastanesi’nde krizlere neden olan anormal dokunun kesin olarak yerinin bulunması, lisan, duyma veya ameliyatta sakınılması gereken temel fonksiyonların alanlarının tespit edilmesi için doktorlar tarafından beyinlerine onlarca elektrod yerleştirilen iki kadın, epilepsi ameliyatında değerlendiriliyorlardı. Her bir elektrod aktif hale geldikçe ve beyin dokusunun farklı bir parçasını da etkiledikçe, hastaya ne deneyimlediği soruldu.

İsviçre École Polytechnique Fédérale de Lausanne’da işlemleri tatbik eden bir nörolog olan Dr. Olaf Blanke, kadınların normal psikiyatrik tarihçelere sahip olduklarını ve onların acayip deneyimlerinin doğasıyla şaşkına döndüklerini söyledi.

Nature dergisinin 21 Eylül tarihli sayısı; Dr. Blanke ve arkadaşlarının, arkasında gölge kişi algılayan bir kadınla yaptıkları röportajı içermektedir. Beyin Günlüğü’nün Şubat 2004 sayısında da bu beden dışı deneyimler tanımlanmıştır.

Zürih’deki Üniversite Hastanesi’nde nörolog olan, deneylerde bulunmayan, fakat hayalet kol ve bacak gibi vücuda bağlı olan uzuvların kesilme sonrası hissetme hisleri veya diğer zihni bağlayıcı fenomenleri hakkında uzman olan Peter Brugger, ‘’ Bu hayalet gibi olan deneyimler hakkında gizemsel hiçbir şey yoktur. Araştırma, kişinin bedenden ayrılabileceğini ve hayalet varlığıyla da beden dışı deneyiminde olduğu gibi,veya kişisel alanının dışında hissedilen gibi bir varoluş hissidir,’’ demektedir.

Dr. Blanke, ‘’Bilimadamları beynin çalışması hakkında daha fazla şey öğrendikten sonra bu acayip bedensel hislerle ilgili yeni bir anlayışa sahip oldular’’ dedi. Mesela araştırmacılar beynin bazı alanlarının, bilgiyi birkaç histen birleştirmekte olduklarını keşfettiler. Görme, duyma ve dokunma önce temel duyumsal bölgelerde işlemden geçmektedir. Fakat, daha sonra insanın algılamasının bütünlüğünü yaratmak için ırmağın içine karışanlar gibi beraberce akarlar. Bir köpek, ona görsel olarak eşlik eden aynı andaki havlama sesiyle çok daha çabuk tanınır.

Dr. Blanke, bu çokluduyumsal işlemden geçiren bölgelerin bedenin algılamalarını da dünyada hareket ettikçe oluşturduklarını söylemektedir. Ciltteki algılayıcılar; basınç, ağrı, sıcak, soğuk ve buna benzer hislerle ilgili bilgiyi tedarik ederler. Eklem yerleri, tendonlar ve kemiklerdeki algılayıcılar beyine bedenin alanda nerede pozisyon aldığını anlatırlar. Kulaklardaki algılayıcılar, denge duyusunun izlerini takip ederler. Ve iç organlardaki algılayıcılar; kalp, akciğer ve bağırsaklar da dahil, kişinin duygusal durumu hakkında bir okuma sağlarlar.

Dr. Blanke, bedenden gelen zaman bilgisinin, bedenin etrafındaki alanın ve bedenden gelen sübjektif duyguların da çoklu-duyaçlı bölgelerde temsil edildiğini söylemektedir. Ve eğer bu bölgeler elektrik akımı tarafından direkt olarak taklit edildiyse, üzerinde çalışılan iki kadının durumunda da olduğu gibi; bedenin bütünlüğünün hissi değiştirilebilir.Örnek olarak Dr. Blanke, beyninin sol tarafına 2004’de elektrodlar yerleştirilen 22 yaşındaki bir öğrencinin durumunu tanımlamıştır.

Kadın kafasını sağa çevirdiğinde Dr. Blanke, “Biz lisan bölgelerini kontrol ettik’’ demiştir. Bu hiç de mantıklı değildi, çünkü elektrod faaliyet kontrolü için olan bölgelerin yakınında bile değildi. Bunun yerine akım, ‘köşeli kıvrım’ denilen çokduyumlu bölgeyi uyarmaktaydı.

Dr. Blanke akımı tekrar uyguladı. Kadın başını tekrar sağa doğru çevirdi. Dr. Blanke, ‘’Bunu neden yapıyorsun?’’ diye sordu.
Kadın başka bir kişinin yatağın altında yattığının korkunç hissine sahip olduğu yanıtını verdi. Figürün, konuşmayan veya oynamayan bir ‘’gölge’’ gibi olduğunu hissettiğini; genç olduğunu, kadındansa daha çok erkeğe benzediğini ve kendisine müdahale etmek istediğini söyledi.

Dr. Blanke akımı durdurduğunda, kadın sağa bakmayı durdurdu ve o garip varlığın uzaklaştığını söyledi. Akımı tekrar uyguladığında ise, kadın gölge figürünü görmeyi denemek için herseferinde tekrar kafasını çevirdi. Kadın oturduğunda öne doğru uzandı ve dizlerine sarıldı, gölge adamı da oturuyormuş gibi hissettiğini ve onun kendisini kollarından kavradığını söyledi. Bunun da hoşuna gitmediğini anlattı. Sağ elinde bir kart tuttuğunda, gölge figürün onu elinden almaya çalıştığını bildirdi. “O, benim onu okumamı istemiyor’’ dedi.

Çünkü varlık hastanın beden duruşunu ve pozisyonunu yakından takip etti.Dr. Blanke hastanın kendi bedeninde alışagelmiş olmayan bir algılamayı deneyimlediğinin, bedenini çift olarak algıladığının sonucuna varmıştır. Fakat bazı sebeplerden dolayı bilimadamlarının bunu açıklayamadıklarını söylemiştir. Kadın algıladığı bedenin kendi bedeni olduğunun farkına varmamıştır.

Dr. Brugger, ‘’Gölge varlığın hissi beyine verilen elektriksel uyarma olmadan da olabilir. Bu; duyumsal yoksunluk çeken insanlarda, yükseklikte tırmanış yapan dağcılarda veya okyanusu yalnız başına geçen denizcilerde ve hafif felç geçiren insanlarda veya beyine kan akışı kesilmelerinde de olabilir’’ demiştir.

Altı yıl önce, Dr. Blanke’nin bir diğer hastası, ‘köşeli kıvrım’ denilen, görüntüyü beden hissiyle karıştıran, farklı bir çoklu duyumsal alanda beyin uyarılmasına maruz kaldı. Hasta bütün bir bedenden çıkma deneyimi deneyimledi. Akım aktığında, ‘’Ben tavandayım. Aşağıya bacaklarıma bakıyorum’’ dedi. Akım sona erdiğinde de, ‘’Şu anda tekrar masadayım. Ne oldu?’’ dedi. Akımın daha sonraki uygulamaları; kadının kendini bedeninin dışındaymış gibi hissetmesine, bir hayal gibi hareket etmesine, bacaklarının asılı durup sallanmasına, ve sonra da tavana, kadına dönmesine neden oldu. Kadın gözlerini kapadığında, üstteki bedenini bacaklarına yaklaştırarak dik oturma duyularına sahip oldu.Çünkü kadının alanda hissedilen pozisyonu ve gerçek pozisyonu birbiriyle uyuşmadı. Dr. Blanke, kadının zihninin karışıklığını uyumlu deneyime çevirmesinin en iyi yolunun tasarlamak olduğunu söyledi. Kadın aşağıya doğru bakarken kendisinin yukarı aşağı hayal gibi hareket etmesi gerektiği sonucuna vardı.

Dr. Blanke, bazı şizofrenlerin, paranoid aldanmalar ve birisinin onları takip ettiği hissini deneyimlediklerini söyledi. Onlar ayrıca bazen kendi fillerini diğer insanların filleriyle karıştırmışlardır. Semptomların nedeni bilinmemekle beraber, çoklu duyaçlı işlemden geçiren alanlarla ilgili olabileceğini söyledi.

Dr. Blanke, ‘’Diğer normal insanlar bedensel aldanmalar deneyimlediklerinde sık sık beni şaşırttılar. Bedenin hissedilen hissi o kadar muntazam, o kadar tanıdıktır ki, birşey yolunda gitmediği ve beyin altüst olduğunda dahi insanlar onun beynin yaratması olduğunu farketmezler. Fakat bedenin bütünlüğünün hissi kolaylıkla aldatabilir ve bu beden hissi yanlış gittiği zaman bu doğaüstü şeyi davet etmek cezbedici olabilir’’ dedi. Dr. Blanke, ‘doğru bir açıklamanın çok doğal birşey olduğunu, beynin teşebbüsünün ise çelişkili bilginin bir mantığa sahip olması olduğunu’ söyledi.